Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi AİHM, bir örgüt olarak Avrupa Konseyi’ne bağlıdır ve 1959 senesinde kurulmuştur. Avrupa İnsan Hakları Kontratı ve ek protokolleriyle güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi gidişatında fertlerin, toplulukların, tüzel bireylerin ve öteki devletlerin, muhakkak usul ve kaideler dahilinde müracaat etebileceği bir yargı merciidir. 47 Avrupa Konseyi abonesi, Avrupa İnsan Hakları Duruşması’nin yargı yetkisini tanımaktadır. Duruşma, Fransa’nın Strasbourg şehrinde bulunmaktadır.
Mahkemeye Müracaat
Bir bireyin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi müracaat edebilmesi için ilk olarak kendi ülkesinde hakkını araması, başka bir deyişle iç hukuk yollarını denemesi gerekmektedir. Şahıslar, iç hukukta haklarını aradıktan sonra ve bu mevzuda negatif nihaî karar alındıktan sonraki 4 ay zarfında yazılı olarak Strasbourg’da bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne müracaat etmelidir. Daha Öncekinden müracaat süresi 6 aydı. Ancak internet üzerinden başvuların alınmaya başlamasından sonra, herkesin bu imkâna sahip olduğu düşünüldüğü için, müracaat süresi kısaltıldı. Duruşmanın yargı dili İngilizce veya Fransızca’dır. Ancak müracaat, konsey azası devletlerin birinin diliyle örn. Türkçe de yapılabilir.Duruşma, yapılan müracaatların ön gerekliliklerini yerine getirilip getirilmediğini kontrol eder , bir yetersizlik görmezse müracaatın temelden araştırılmasına karar verir. Ön şartları taşımayan müracaatların reddine karar verilir. Bu karar kesindir, karşı müracaat yolu yoktur. Duruşma, ön şartlar açısından kabul edilebilirlik kararı verdikten sonra temel hakkında karar vermeden evvel, taraflara “uzlaşma” önerebilir. Taraflar kendi aralarında uzlaşır ve bu uzlaşı da duruşmaca teyîd edilir ise, müracaat sonuçlanmış olur. Dostâne çözüm yoluyla da bir neticeye erişilememişse, duruşma müracaatı yine inceler, tarafların yazılı görüşlerini alır. Zorunlu görürse mahkeme yapar, şahit dinler, soruşturma ve araştırma yapar. Duruşma, müracaat sahibinin kontratta tanınan bir hakkının devlet tarafından ihlâl edildiği kararına varırsa, “hakkaniyete uygun bir surette, hasar gören tarafın tatminine hükmeder”. Yâni Duruşma, devletin tazminat ödemesine karar verir. Duruşmanın kararlarının uygulanıp uygulanmadığı Avrupa Konseyi Bakanlar Komisyonu tarafını sorgulanır.
Bünye
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin şu anki idârî düzeni 1 Kasım 1998 yılında yürürlüğe giren “AİHM İç Tüzüğü”nde ayrıntılarıyla belirtilmiştir. Buna göre AİHM;
- Genel Kurul
- Komite
- 1 tane yargıç
- Daire
- 17 Yargıçlı Büyük Daire’den oluşur.
Avrupa İnsan Hakları Duruşması, kontrata taraf olan devletlerin rakamına denk rakamdaki hâkimlerden oluşmakta ve hâkimler, duruşmaya geldikleri devlet isimlerine değil, kendi isimlerine duruşmaya katılma sahip olurlar. 9 senelik bir zaman için seçilen hâkimler sadece bir yarıyıl misyon yapabilirler. Ancak hâkimler, her vaziyette yetmiş yaşında emekli olurlar. Duruşmanın çalışmasında bir aksaklık olmaması emeliyle her hâkimin yenisi gelene kadar misyon yapması temeli de özümsenmiştir Kontrat, md. 20-23
